YAWAR RAYMI
Kispi llaqta ayllukunapim
piña turukunata
raymikunapi
pukllachinku.Chaypaqmi
Sacha nisqan hatuspiturukunata uywanku, chaykunaqa
sallqa turukunam, manam
pipas hinallaqa
asuykunchu,
michiqkunapas
urqukunallamantamqawanku, chinankupas mana runapa yanapasqallan wachakunku,
anchapiñakunam, runa mana riqsisqanku hawa.Runakunam Santa Cruz raymi
punchawkunapaq turukunata akllanku, kimsa lasuwanhinam qaykunku,
mana waqrakunankurayku, manchana turukunam Sachamanta hamuqkunaqa, llaqtaman chayachimuspa
pukllanan kanchaman apanku, kusu nisqan kanchapim huk turukunawan kuskata
wichqanku.Astawan turukuna piñanayananpaq, kunturtawanmi apamunku, ancha sasam
kuntur hapiyqa, chaymanqa akllasqa qullanakunam rinku.Kunturpa wasinmanmi
runakuna tuqlla ruraq rinku, qatakunata mastaykunku, hinaspa sumaq aychakunata
tuqlla hawanman churanku, kuntur yarqasqa kutirqamuptin, aychaman asuykuptinmi
chakinmanta hapirqunku, wakinñataq qatawan wankinku, umanta urqumuspanku supta
sinqanta sirarquspa mana suptakunanpaq watanku, hinallataq chakintapas
watarqunku, sumaqllatam kunturtaqa pukllay kanchaman apanku. Pukllay pacha punchawmi,
piña turupa wasanman chakinmanta kunturta siranku, mana ayqikuy atinanpaq, turu
lluqsimunanpaqmi suptanta kachaykunku, chaypim, turuqa kallpakachayta qallarin,
kunturpas pawaytataq munan, chaynasqa kuntur turupa wasanta yawar tuqyanankama
suptan, nanaywanñataq turuqa llapa ima harkasqantapas waqran,qullanakuna
punchullanwanmi turiyanku, achkam waqrachikunku, chaykunañataqChay pukllay
kanchapi yawarninkuta chaqchuspa, pachamamata kallpanchapanku,chayraykum Yawar
raymiwan kayta sutichanku.
Wakin llaqtapiqa pukllay tukurquptinmi kunturta kachaykunku,
wakinpiñataq, hampipaq kunturpa llapa ima kayninta qichunakunku
wañurqachispanku.
Ñawichasqanchikmanhina
kutichisunchik:
1. ¿Llaqtaykipi kay
raymita rurankuchu?
2. ¿Qawasqanchikmanta, allinchu kay ruraykuna kanman?
3. ¿Ima nichwantaq mana
sallqa uywakunata runakuna muchuyman
churanankupaq?
4. ¿Achkaraqchu kunturkuna
urqukunapi kachkan? ¿Ichachu tukurquchkanña?
5. ¿Imatataq rurachwan
llapa sallqa uywakuna waqaychasqa kanankupaq?
Añasmanta
runamantawan
(Willakuy)
Tayta Kusim warmanta chakra qawaq kacharqa.Warmaqa tumpa tutayaqpi
chakran qawaqrisqa. Llaqtamanta karunchachkaptin anchata
mancharikurqusqa.
Hichpantas ñan urantauchuychalla runachahina purichkasqa.Chayta qawaykuspa
kallpaylla urquta
wicharisqa,
taytachakunaman kunakuspan.Qipaman qawariptinsi runaqahinallaqatichkasqa,
sayariptinsi runapas sayarintaq.Warmaqa manas ima ruraytapas atinchu,
mancharisqallañas qaqchan
- ¡Yaw runa imatamchay mancharichiwanki, imaraykum qatiwanki
- nispan.
Runaqa manas imatapas
kutichinchu, hinallaschukunta aywirispan sayarayan. Maqtilluqaaswansi utqayman
kallpaspan chakranmanchayarqun, chukllanman yaykurquspan kaspi
aptakusqa lluqsirqamusqa.Qawarinanpaqqa runaqa manañas kasqañachu,
chayraqsi samayninpas kutiykarqamun,hawkayarquspan chakra muyuq risqa, yaqa
muyuyta tukuchkaptinsi puyumanta killalluqsirqamun, chaysi, pampata
qawariptinqa iskay runachakunañataq pukllachkasqaku,yapamantas mancharikusqa.
Warmaqa tumpatas pakakullan, manas runakunaqa
musyankuchu, chayrayku, payñataq allimanta pakasqalla asuykun,
allinta killa
kanchirimuptinqa qawarqusqa, manas runakunachu chaykunaqa kasqa.
Iskay añaskunaspampapi sayanpa hapinakusqa purichkasqaku, umanpiñataq wakapa
chaki akantachukutahina hapisqaku. Warmapas chayraq kallpan kutirqamusqa,
piñasqallañaskurpakunata hapiykuspan añaskunataqa qatikacharqusqa. Añaskunaqa
asnaq ispaynintawayraman challaykuspankus ayqikusqaku.
Warmaqa mana kaqwan mancharikusqanmanta asikuspan puñuq risqa.
Ñawichasqamanta
kutichiy:
1. ¿Pikunataq kaypiqa
kachkanku?
2. ¿Allin rakisqachus
rimaykunaqa kachkan?
3. ¿Sapa rimaykunapi
riqsichwanchu, ruraqkunata, rurasqakunatawan?
4. ¿Sapaqchaspa
rakichwanchu?
5. ¿Qarichu, warmichu warmaqa kasqa?
6. ¿Imamantataq kay willakuy rimachkan?
CUENTO Nº 3
Inti Raymi
Kawsay willakuy)
Tomas Qantu, masiykum Aya Kuchu llaqtayuq,
purikuq runa kasqan hawa, achka suyupi
qawasqanmanta kayhinata willariwanchik:
Qusqu llaqtapim ñawpa sapan Inkakunapa
llaqtanpi hatun raymikunata ruranku, kanmi:
Corpus Cristi, taytacha
Temblores, hukkunapas
kanmi. Chaykunamanta aswan
hatun raymiqa
“Inti Raymi” sutiyuqmi. Chay raymipim Tayta
Intita yupaychapanku, Saksay wamanpim
ruranku. Llapan llaqta ukupi kamachikuqkuna
chayman rispa raymita qawanku. Raymipa
chawpinpi huk “yachaq” Willaq Uma sutiyuq
llamapa sunqunta hurquspan
allpanchikta
suyunchikta, kamachikusqankunata
ima
qawarin, waturin. Yachaqpa
nisqantahinam
imakunatapas qipa
punchawkunapaq
qawarinku; chaymantataq
pacha mamaman
tinkanku, anqusanku.
Runakunaqa anchatam kusikunku. Chay punchawmi tusunku, watyanku; suyupi kaq
mikuykunata mikunku. Kay raymiqa 24 Inti raymi killapim rurakun. Wakinqa ninku:
21 punchaw, Inti Raymi killapi, tayta intimanta allpanchik karuchasqanraykutaqsi
rurankuman karqa. Chay raymimanqa huk suyukunamantapas kusirikuqmi runakuna
rinku. Kay inti raymitaqa manam Qusqullapitaqchu ruranku, hinallataqmi kayhina punchawkunapi,
Aya kuchupi Willkas Waman llaqtapipas kay raymita rurankutaq, Usnu nisqanpi,
kaypipas Inkaqa tiyaqmi, chayrayku yuyarispanku paykunapas hatunmanta ruranku,
Inka pachakunawan churakuspanku, llapa rurasqankuqa Qusqupi rurasqankumanhina
kamachinakunku. Kaykunataqa Tomasqa willariwanchik yachay wasipi warmakuna
yacharinanpaqmi.
Ñawichasqaykimanhina:
1. ¿Pitaq kay willakuykunata apamuwarqanchik?
2. ¿Ima sutitaqsi hatun raymipa sutinqa? ¿Imarayku? ¡¡
3. ¿May pachakunapitaq kay raymikunata ruranku?
4. ¿Llaqtaykipiqa kay rikchaq raymitaqa rurankuchu?
5. ¿Pitaqsi kamachikun, qipa punchawkunata llaqtakunapi
rurananchikmanta?
6. ¿Llaqtaykipiqa “yachaqkuna” kanchu?